Het nut van de klassieke stijl en van Sor
De Pianist heeft de Weense klassieken: Haydn, Mozart en Beethoven. Bij elkaar een enorme bak met nootjes in de klassieke stijl. Die klassieke stijl is een heldere stijl met bepaalde wetten. De pianist rust niet voordat hij de geheimen van die stijl heeft ontsluierd, en aan die prachtige nootjes de juiste expressie kan ontlokken.
De plaatsing van de accenten, ofwel de ‘betoningen’, luistert nauw. Controle over het eigen spel is essentieel. Een verkeerd geplaatst accent kan de zaak bederven. De pianist leert precies in de gaten te hebben dat hij een noot accentueert, en leert wanneer te accentueren en wanneer niet. Wat hij zo leert is algemeen vormend, een beste basis voor zowel muziek uit vroeger als later tijden.
De Gitarist heeft die Spaanse klassieker: Sor. De gitarist studeert diverse Sor-etudes en een paar van diens voordrachtsstukken. Hij houdt er een ietwat onbevredigd gevoel aan over, hij gaat niet tot op het bot, zijn leraar heeft er niet al te veel over te zeggen, en hij is eigenlijk meer geïnteresseerd in het latere, hoogromantische repertoire.
De romantiek kent geen specifieke wetten. Harmonisch ‘gebeurt’ er meer in die muziek, zodat het sneller wat lijkt. Wat de gitarist zelf precies doet luistert minder nauw. Je komt met veel weg. Wat je in de romantische stijl nog kan doen is niet automatisch toepasbaar in de klassieke stijl. Omgedraaid is dat wel zo.
De algemeen vormende klassieke stijl blijft op de gitaar een ondergeschoven kindje. Het zou wel eens kunnen zijn dat de gitarist in vergelijking met de pianist onderontwikkeld is.
Luister eens naar de complete Sor op ‘Naxos’ (15 CD’s). Daar zit geen levende uitvoering tussen. Je hoort de diverse gitaristen zweven, zoeken, braaf in de maat spelen, dingetjes proberen omdat ze denken dat dat mooi is, en de plank misslaan. En het mooiste is dat Sor daarvan de schuld krijgt: ‘If Beethoven is a fine Burgundy, Sor tastes more like floor polish’, aldus een ingezonden-brieven-schrijver in Engelse blad Classical Guitar.
Mr Floor Polish (met dank aan Kenneth Sparr)
Die brievenschrijver mist bij Sor de kwaliteiten van een Mozart of Beethoven. Hij vergelijkt dan Sors werk voor gitaar met het complete oeuvre van die anderen. En hij is teleurgesteld dat Sors gitaarwerk niet dezelfde hoogtepunten bevat als hun symfonieën, strijkkwartetten, sonates en opera’s.
De brievenschrijver vergeet misschien dat Sor niet enkel en alleen maar voor gitaar schreef. Hij beoefende ook andere genres, en koos, net als Mozart, Beethoven en iedereen, de uitdrukking en de affekten die het best bij elk genre pasten. Zo meende Sor dat de gitaar het best gedijde als drager van lieflijke affecten. Zijn goed recht. Als gitarist deelde Sor concerten met musici op alle denkbare andere instrumenten, zoals dat in die tijd gebruikelijk was, en koos voor de gitaar de niche waar het instrument het best tot haar recht kwam in dat bonte gezelschap. Een kwestie van casting. Andere affekten pasten beter bij andere instrumenten en bezettingen. Zei Sor niet zelf: “het is een misverstand te denken dat je op een instrument alles kan spelen”.
Niet Mozart
Zouden Mozart en Beethoven de gitaar anders ingeschat hebben? Zouden ze méér in haar gezien hebben dan een volksinstrument, een vehikel voor een lief Ländlertje, als begeleiding van een fluit? Of zouden ze ook diepere affekten, met meer drama en dynamiek, te vinden in de werken die de ingezonden brievenschrijver zo mooi vindt, aan het kleine instrument toe hebben vertrouwd? In het geval van Beethoven zegt het volgende genoeg: hij schreef niets voor gitaar. En Mozart stierf te jong om de bloei van de gitaar mee te hebben kunnen maken.
Een andere vraag: hoe zouden genoemde componisten hun beeld van de gitaar vertaald hebben naar een kant en klaar stuk? Zouden ze aan Sors gitaarstijl hebben kunnen tippen? We zijn de laatsten om genoemde heren te onderschatten (kijk eens wat Mozart kon met twee violen..), maar je ziet misschien dat er genoeg redenen zijn om ze niet in een vergelijking met Sor te betrekken.
Wat ik wil zeggen: onderschat Sor ook niet. Als je je verdiept in de klassieke stijl en laat adviseren door strijkers, blazers of pianisten, ga je ook aan hem lol beleven, en leer je ook aan zijn nootjes de juiste expressie ontlokken. Sor is geen Mozart of Beethoven, maar iets heel anders: een klassieke componist die wel voor de gitaar schreef!