Rubrieken en Artikelen

Ja, kunst!
In de film ‘Zusje’ zeiden ze het zo: “Als ze op de Rietveldacademie een broek ontwerpen, moeten er minstens geen pijpen aan zitten”. Zo kan je het een schilder niet kwalijk nemen dat hij een muziekinstrument afbeeldt dat niet tot in details klopt.

Toch was er ooit een tijd waarin natuurgetrouwheid een ‘sine qua non’ vormde voor de edele schilderkunst. Pas toen de fotografie de taak van het correcte afbeelden overnam kon men lekker gaan freaken. Tot dat moment waren schilderijen eigenlijk een soort foto’s avant la lettre, al dan niet gemaakt met een meer of minder grove korrel.

Is niet bijvoorbeeld de reconstructie van de luit en het luitspel voor een deel gebaseerd op de afbeeldingen van de meesters uit vervlogen Gouden Eeuwen? Ik denk aan een Gerard ter Borgh, met zijn fraai gedetailleerde luiten. En aan een Vermeer, met zijn prachtige barokgitaar (niet aan Rembrandt, één van de meest onmuzikale schilders ooit, hoewel ik in zijn zojuist vervlogen jaar nog een aantal leuke jobjes had aan de voet van zijn werken).

Ook haalt het onderzoek naar historische besnaringen belangrijke clues uit de kleuren van bepaalde snaren op bepaalde posities van bepaalde instrumenten op zekere schilderijen van sommige schilders. En uit details, zoals de diameter van de krulletjes aan nonchalant uit de snaarhouder ontsnappende snaaruiteinden.

Goed, ik kwam dit fraaie schilderij tegen, uit 1828, van de Duitser Wilhelm von Schadow. Ik kende het niet. Het springt eruit omdat het een mooi jaar is, en omdat er zo’n goed gedetailleerde gitaar op staat.

Het stelt “Mignon” voor uit Goethes “Wilhelm Meisters Lehrjahre”. Mignon als verpersoonlijking van de poëzie. En jawel, in diens gitaarintensieve era schilderde Von Schadow er bij wijze van ‘lier’ een gitaaroïde bij. Maar wel een exclusieve. Bekende zaken zoals zes (enkele) snaren, een (leuke) snorkam met pinnen, een verhoogde toets, en een open (versierd) klankgat, zijn gecombineerd met de peervormige kast van een luit, of mandolino of mandore, of welke namen andere mij onbekende peersoorten ook mogen dragen.

Het is een klein instrument, een short scale-variëteit. Kan gebeuren, komt voor, evenals luitvormige klankkasten. Maar één ding vind ik gek: de befretting.

Het is bekend dat wanneer een snaar in twee gelijke helften verdeeld wordt, elk van deze helften een octaaf hoger klinkt dan de toonhoogte van de open snaar. Op onze gitaren zit het octaaf dan ook precies in het midden, op de twaalfde fret. Uit dat getal blijkt dat ons octaaf is onderverdeeld in twaalf stukjes. Dat zijn de ‘halve tonen’, die we nodig hebben om herkenbare liedjes mee te kunnen vormen.

Ter hoogte van het midden van Mignon’s gitaarsnaar bevindt zich inderdaad een fret, voorbij de grens van hals en klankkast. Daar vindt Mignon dus haar octaaf. Maar dat octaaf is niet onderverdeeld in twaalf, maar in acht afstanden! Een ander toonsysteem! Ik zei het al: exclusief. Wat voor een poëtische muziek zou Mignon daar mee maken? Buitenaardse? Hemelse? Ik heb het nog even nagezocht: een octatonische toonladder komt nergens op aarde voor. Met een pentatonisch systeem had Mignon nog een gemeen stukje blues ten gehore kunnen brengen. Maar nu?

De geleerden staan nog voor een raadsel.

Met dank aan Dr. Urs E. Brändle